Riikkaidgaskasaš ovttasbargu
Idea iešráđálaš lágádusain áššeolbmáiguin mat hárjehit vuoigatlaš dárkkisteami, viidu maid riikka rájiid olggobeallái- earet eará JO riikkaidgaskasaš barggu bakte. Ruoŧŧa lei vuosttaš riika máilmmis mii ásahii parlamentáralaš vuoigatvuođaolbmá ja riikkaidgaskasaš beroštupmi lea ná stuorat ruoŧa JO-virgebáikki guovdu ja dan guhkes vásáhusaide mii lea dáppe.
Ruoŧa vuoigatvuođaáššeolbmávirgebáiki (JO-virgebáiki)vuođđuduvvui 1809 ja vuosttaš vuoigatvuo-đaolmmái válljejuvvui 1810. Ruoŧŧa lei guhka áidna mas lei dakkár lágádus. Nubbi riika mii vuođđudii sullásačča Ruoŧa JO- virgebáikkiin lei Suopma jagi 1919. Dánmárkui bođii seamma sullásaš virgebáiki jagi 1955.Maŋŋemus logijagiid lea áššeolmmáisystema idéa viidon ja Ruoŧa JO- virgebáiki lea leamaš modeallan máŋggaide olgoriikkalaš seammásullásaččaide. Odne gávdnojit sierralágan áššeolmmáidoaimmat- mat eanet dahje unnit sulastahttet Ruoŧa JO- virgebáikki- sullii 140 riikkas buot máilmmiosiin.
Beroštupmi Ruoŧa JO virgebáikái lea hui stuorat juristtaid, politihkkariid ja dieđaolbmáid gaskkas birra máilmmi. JO váldá jahkásaččat vuostá sullii 40-50 galledeami oahpuid, informašuvnna ja ságastalla-miid váste jno. Sáttagottiid sturrodat molsasaddá máŋggain gitta ovttaskas olbmuide. Galledeaddjit bohtet earet eará riikkain gos lea easkavuođđuduvvon áššeolmmáidoaibma dahje riikkain geat leat áigume vuođđudit sullásaš lágádusa.
Mearkkašahtti oassi galledemiin JOs ordnejuvvo ovttasbarggus e.e Ruoŧa Instituhtain, Riikkaidgaskasaš ovdánanovttasbarggu (Sida) stivrrain, SIPU Riikkaidgaskasaš, Olgoriikadepartemeanttain, Riikkabeivviid riikkaidgaskasaš kansliijain ja Raoul Wallenberg Instituhtain.
Riikkaidgaskasaš Áššeolmmái Instituhtta (IOI) lea Wienes Österriikii vuođđuduvvon organisašuvdna máilmmi buot riikkaid áššeolbmáid ovttasbargui. Organisašuvdna ordne juohke njealját jagi riikkaidgaskasaš áššeolmmáikonfereanssa, gosa measta buot miellahttoriikkat lávejit oassálastit.
Bures ásahuvvon oktavuohta dáhpáhuvvá dan lassin Europa áššeolbmáin(EU-áššeolmmái) Strasbourgga , Frankriikkas,man doaibma lea gieđahallat váidalemiid mat gusket váilevašvuođaid EU-orgánas.
Organisašuvnnat Ruoŧa olggobealde- valjášumit
Davviriikkat
- Ombudsmannainstitutionen – Danmark(rahpasa ođđa láses)
- Ombudsmannainstitutionen – Finland(rahpasa ođđa láses)
- Ombudsmannainstitutionen – Färöarna(rahpasa ođđa láses)
- Ombudsmannainstitutionen – Grönland(rahpasa ođđa láses)
- Ombudsmannainstitutionen – Island(rahpasa ođđa láses)
- Ombudsmannainstitutionen – Norge(rahpasa ođđa láses)
EU
- Europeiska ombudsmannen (EU-ombudsmannen)(rahpasa ođđa láses)
- Nationella ombudsmän och liknande institutioner inom EU(rahpasa ođđa láses)
Riikkaidgaskasaš organisašuvnnat
- International Ombudsman Institute – I.O.I.(rahpasa ođđa láses)